Kilka uwag o historii Polski - cz. II

Zacząć muszę od przeproszenia Czcigodnych Czytelników za nieprzyzwoicie długą przerwę w pisaniu, wynikająca z przyczyn zdrowotnych oraz osobistych, nad którymi nie chcę się tu rozwodzić. Zaś kontynuując cykl moich bardzo osobistych refleksji na temat polskiej historii, pozwalam sobie przytoczyć garść faktów, w szkolnych programach traktowanych wielce lakonicznie lub wręcz pomijanych. Mam na myśli wydarzenia z lat 1138 -1157. Czyli innymi słowy, chcę przypomnieć że do rozpadu państwa Piastów na dzielnice mogło w ogóle nie dojść.

Na usprawiedliwienie Bolesława Krzywoustego trzeba dopowiedzieć że pomysł podziału Polski na dzielnice nie był jego oryginalnym pomysłem. Zdarzało się to wcześniej zarówno w innych państwach europejskich jak i w Polsce. Imperium Karola Wielkiego mogło być europejskim hegemonem gdyby nie zostało podzielone między jego trzech synów. Ale za wcześniejszych Piastów takie podziały bywały nietrwałe i za każdym razem jakiejś wybitnej jednostce udawało się "posprzątać". Bolesław Chrobry szybko wygnał synów Mieszka i Ody odzyskując kontrolę nad całym terytorium którym władał jego ojciec. Mieszko II po wymuszonych rezygnacji z tytułu królewskiego i podziale państwa na trzy dzielnice w dwa lata połączył je w jedno państwo, w zasadzie przywracając stan terytorialny z końca panowania jego dziada. Kazimierz Odnowiciel pozbierał fragmenty na które państwo jego ojca rozpadło się na skutek recydywy pogaństwa. Władysław Herman podzielił Polskę między swoich dwóch synów ale Bolesławowi Krzywoustemu udało się w zasadzie scalić ziemie z czasów państwa Mieszka Pierwszego (jedynie próby odzyskania zwierzchnictwa nad Pomorzem Zachodnim były niekompletne i nietrwale).

Sam pomył utworzenia dzielnicy senioralnej był pomysłem jak na polskie stosunki nowatorskim i niewiele brakowało aby nie doszło do rozpadu państwa. Bowiem poza dzielnicą senioralną zostały wydzielone trzy: Najstarszy syn z pierwszego małżeństwa ze Zbysławą czyli Władysław II (zwany później Wygnańcem) otrzymał Śląsk będący wówczas gospodarczo najlepiej rozwiniętą dzielnicą. Mazowsze przypadło Bolesławowi IV Kędzierzawemu zaś zachodnia Wielkopolska Mieszkowi III Staremu, pełnoletnim w chwili śmierci Krzywoustego synom z drugiego małżeństwa z Salomeą. Pozostali synowie Salomei czyli Henryk (zwany potem Sandomierskim) oraz Kazimierz II Sprawiedliwy jako dzieci dzielnic na razie nie otrzymali.

Do pierwszego konfliktu seniora z juniorami i macochą doszło w latach 1142-3. Dzięki posiłkom z Rusi oraz neutralności Niemiec i Czech Władysław pokonał wojska przyrodnich braci ale wspaniałomyślnie pozostawił im ich dzielnice. I to był pierwszy wielki błąd Władysława. Drugie starcie nastąpiło już po śmierci Salomei na początku roku 1146 a o jego wyniku zadecydowała sprawa Piotra Włostowica.

Był on pod koniec panowania Bolesława Krzywoustego palatynem czyli pierwszym świeckim dostojnikiem w państwie a po śmierci księcia miał strzec wykonania jego testamentu. W wyniku małżeństwa z jedną z córe3k księcia kijowskiego stał się krewnym Rurykowiczów a pośrednio skoligacił się i z Piastami (matka Władysława też była córka księcia kijowskiego). Podczas pierwszego starcia seniora z juniorami zachował neutralność, rzecz jasna w trosce o zachowanie swojej wyjątkowej pozycji w państwie. Stanowił zatem takie samo potencjalne zagrożenie jak swego czasu palatyn Władysława Hermana Sieciech dla Bolesława Krzywoustego.  Gdy Władysław II postanowił siłą zjednoczyć ziemie swojego ojca, zaczął od uwięzienia potężnego palatyna. Ale popełnił analogiczny błąd jak swego czasu Bolesław Śmiały dokonując egzekucji biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Bowiem po uwięzieniu skonfiskował dobra Piotra a następnie kazał go oślepić i wygnać z kraju. Piotr schronił się w Kijowie i dzięki jego koligacjom i wpływom posiłki z Rusi nie wspomogły Władysława, tak jak to miało miejsce podczas pierwszego etapu wojny domowej.

Początkowo wojna przebiegała bardzo pomyślnie dla seniora. Stosunkowo łatwo opanował Mazowsze a Bolesław Kędzierzawy schronił się w Poznaniu należącym do Mieszka Starego. Wojska Władysława obległy Poznań ia jego zwycięstwo wydawało się nieuchronne. Ale „na tyłach” wybuchł bunt możnych przestraszonych losem Piotra Włostowica. Przeciwko Władysławowi zwrócił się również arcybiskup gnieźnieński Jakub ze Żnina który rzucił na seniora klątwę. Pod Poznań podeszły wojska sprzymierzeńców juniorów a ich działania połączone z wypadem oblężonych doprowadziły do klęski Władysława który wraz z żona Agnieszką Babenberg uciekł początkowo do Czech a stamtąd dotarł do Niemiec. Tam złożył hołd królowi Konradowi III Hohenstaufowi i uzyskał jego pomoc. Wprawdzie jeszcze w roku 1146 na Polskę ruszyła niemiecka wyprawa ale wylanie Odry i dobrze skoordynowane działania wojsk juniorów spowodowały jej fiasko. Władysław uzyskał też pomoc papieża którego legat rzucił klątwę na juniorów i przychylny im polski episkopat. Ale ten fakt tez nie przyniósł realnych skutków. Gdy po śmierci Konrada III tron objął Fryderyk Barbarossa, na Polskę ruszyła kolejna niemiecka wyprawa. Gdy wojska cesarskie podeszły pod Poznań, Bolesław Kędzierzawy zażegnał niebezpieczeństwo składając fryderykowi hołd w podpoznańskim Krzyszkowie. Skończyło się na obietnicy zwrotu Śląska. Władysław zmarł na wygnaniu a swoje dzielnice na Śląsku otrzymali dopiero jego synowie. A wkrótce potem i dzielnica senioralna uległa rozkawałkowaniu zaś Polska na ponad sto pięćdziesiąt lat stała się zlepkiem księstw, często wojujących ze sobą. A Śląsk i Pomorze Zachodnie na jakieś osiemset lat znalazły się poza granicami Polski.

Są podstawy do przypuszczeń że gdyby Władysław II wykorzystał swój sukces w pierwszej fazie wojny domowej i po prostu wygnał juniorów zaś Piotra Właostowica potraktował znacznie łagodniej, udało by mu się to co skutecznie zrobili jego przodkowie.

A tak na marginesie nie mogę nie wspomnieć że w Czechach za panowania współczesnej Piastom dynastii Przemyślidów nigdy nie doszło do podziału państwa na dzielnice. Jak napisał z goryczą w „”Polsce Piastów” Paweł Jasienica, młodsi bracia panującego dostawali jedynie nieprzesadnie duże dobra ziemskie, mające zapewnić im utrzymanie. Oczywiście i tam zdarzały się przypadki buntów czy szukania przez pretendenta do władzy pomocy w ościennych krajach. Ale państwo to nie rozpadło się na części a jego granice przez ostatnie tysiąc lat ulegały jedynie niewielkim fluktuacjom. I nigdy nie pojawiły się w tym kraju żadne „królewięta”, stanowiące zagrożenie dla władzy centralnej.

Stary Niedźwiedź