Władysław Jagiełło, Grunwald i okolice

Zbliżająca się 605 rocznica bitwy pod Grunwaldem jest dobrą okazją do podzielenia się z Czytelnikami garścią refleksji. Sam przebieg bitwy jest powszechnie znany, zatem skoncentruję się na kilku spostrzeżeniach dotyczących panowania Władysława Jagiełły.

Jego ślub z królową Jadwigą Andegaweńską i koronacja na króla Polski jest najlepszym potwierdzeniem, że zarówno on jako wielki książę litewski jak i „panowie małopolscy”, de facto sprawujący władzę w Polsce pod koniec XIV wieku, doskonale rozumieli czym jest racja stanu, choć takim pojęciem zapewne się nie posługiwali. Bowiem byli politykami z prawdziwego zdarzenia, choć zapewne przez „monarchistów” w wieku okołogimnazjalnym zostaliby nazwani republikanami.

Oczywiście Krzyżacy i inni wrogowie Korony i Litwy zaczęli wojnę propagandową, próbując całej Europę przekonać, iż nowy król tak naprawdę jest poganinem, a wiec ich walka z wymienionymi państwami ma coś wspólnego z „nawracaniem”. Dokładnie z tego samego powodu źródła polskie (choćby pomnikowa kronika Jana Długosza) przy każdej okazji podkreślała głęboką pobożność króla Władysława. A co o tym można sądzić?

W kilku źródłach przeczytałem, że król codziennie po porannym wstaniu z lóżka, brał jakiś patyczek (pokojowiec nie mógł zapomnieć o jego przygotowaniu), łamał na trzy części i rzucał za siebie, by odpędzić złe moce. Nie twierdzę że jego chrześcijaństwo było na pokaz, ale ten ogarek jest oczywisty.

Podczas późniejszych wojen z Krzyżakami, tych na mniejszą skalę niż najbardziej znana z lat 1409 -10, chętnie korzystał z usług zaciężnej piechoty czeskich husytów. Którzy oficjalnie byli celem kilku niemieckich „wypraw krzyżowych” (tak określił je ówczesny papież). Z krucjat tych mało który z niemieckich „krzyżowców” powrócił z życiem, bowiem owi husyci mistrzowsko operowali cepami z solidną żeliwną kula na końcu, kładąc niemieckie konne rycerstwo pokotem. Zatem król Władysław Jagiełło sięgnął po sprawdzonych fachowców, których kompetencji nikt nie mógł zakwestionować..

Przed bitwą grunwaldzka król Władysław koncertowo zagrał na czas, posiłkując się instrumentem nie podlegającym wówczas jakiejkolwiek dyskusji, czyli potrzebą wysłuchania kilku mszy. Potrzeba istotnie była, bowiem ranek 10 lipca 1410 zastał wojska polsko – litewskie w lasach i na ich skraju w okolicy jeziora Lubień. Zaś wojska krzyżackie, złożone głównie z konnego rycerstwa, ustawione były na odkrytej przestrzeni i wystawione na działanie lipcowego słońca. Zatem początkowa gra na czas była w pełni uzasadniona. Pojął to i Ulrich von Jungingen, wysyłając słynne poselstwo z dwoma mieczami i oferując cofnięcie się swojej armii, by dać miejsce Polakom i Litwinom do rozwinięcia szyków.

Po samej bitwie król Władysław zmienił się nie do poznania. Ten dotychczas doskonały dowódca zaczął popełniać błąd za błędem, marsz na Malbork odbył się w żółwim tempie, tak że zdążyły tamtejszy garnizon wzmocnić siły komtura Świecia Henryka von Paulen oraz niedobitki spod Grunwaldu, którym udało się ujść z pola bitwy. Sami Krzyżacy uznali, że energia komtura plus jego siły przesądziły o skutecznej obronie stolicy i von Paulen został wybrany na kolejnego wielkiego mistrza zakonu.

Narzuca się pytanie, co spowodowało, że Władysław Jagiełło dołożył wszelkich starań, aby Krzyżaków nie dobić. Dużo pisał o tym Paweł Jasienica w „Polsce Jagiellonów” i mnie jego hipoteza przekonała.

Król Władysław urodził się i w roku 1410 oczywiście nadal był stuprocentowym Litwinem. A zarazem człowiekiem na tyle wybitnym, że w odróżnieniu choćby od swojego młodszego brata Świdrygiełły czy stryjecznego brata Witolda, nie wahających się dla osobistych korzyści sprzymierzać z Krzyżakami, nie były mu obce takie pojęcie, które dzisiaj nazywamy litewską racją stanu. Rozumiał że związek z Polską to jedyna szansa na nie siłowe ucywilizowanie Litwy i wprowadzenie jej do strefy cywilizacji europejskiej. A ponieważ nie miał żadnych przesłanek by mieć pewność, że związek Polski z Litwa jest przesądzony na wiele lat, Z całą świadomością postanowił Krzyżaków nie dobić. By wprawdzie osłabieni ale nadal stanowili wystarczające zagrożenie. Uzasadniające potrzebę polsko – litewskiego sojuszu. O aż takie wizjonerstwo, jak konieczność udzielania Litwie pomocy w walce z ekspansją odradzającego się państwa moskiewskiego, króla nie podejrzewam.

Tego pokojowego cywilizowania Litwy sami Żmudzini (czyli w przybliżeniu mieszkańcy dzisiejszego terytorium Litwy) do dzisiaj nie mogą Polakom wybaczyć. Litwa za Władysława Jagiełły była krajem analfabetów, rolę kancelistów na litewskich dworach książęcych pełnili ruscy mnisi. Dlatego choćby dokument Unii w Horodle spisany jest po łacinie oraz cyrylicą. Kultura polska okazała się dla litewskiej elity na tyle atrakcyjna, że polonizowała się ona w błyskawicznym tempie, przyjmując nowy język i obyczaje. O ile w czasach Biernata z Lublina (początek szesnastego wieku) na pewno można już mówić o polskim języku pisanym, litewski po prostu nie zaistniał. Język ten został zdegradowany do rangi mowy chłopskiej, której szlachta litewska używała głównie po to, by porozumieć się ze służbą. Takie rody, jak choćby Chodkiewiczowie, Ostrogscy czy Gasztołdowie spolonizowali się ze szczętem, za nimi poszła szlachta.

Litewski język pisany zaczął rodzić się w ciężkich bólach dopiero w dziewiętnastym wieku, zaś jego gramatykę i ortografię skodyfikowano dopiero pod koniec tegoż stulecia. I tego dzisiejsi Litwini chyba nigdy nam nie wybaczą. Dowodem takich dziecinnych instrumentów propagandowych jest przedstawianie w ich historii wspomnianego już Witolda (syna Kiejstuta) jako bohatera reprezentującego wszelakie cnoty. Mimo ze był beznadziejnym wodzem a w walkach o tron bez wahania wkraczał do swojej ojczyzny na czele pustoszących ją wojsk krzyżackich czy czczenie Janusza Radziwiłła za chęć wykrojenia sobie udzielnego księstwa pod szwedzką protekcją. Zaś Władysław Jagiełło jest przedstawiany jako zdrajca Litwy i czarny charakter. Ani chybi za to, że zainicjował akcję ucinania ogonów i naukę chodzenia na zadnich łapach. A nie każdy kundel to lubi.

Stary Niedźwiedź