Głupi wyrzuci, mądry podniesie, czyli francuscy Prusacy

 Król Henryk IV de Bourbon zakończył ponad trzydziestoletnią wojnę religijną we Francji wydając w roku 1598 Edykt Nantejski. Gwarantował on hugenotom (czyli francuskim kalwinistom) wolność wyznania, potwierdził prawo budowania świątyń, szkół i szpitali, a jako gwarancję przekazał pod ich kontrolę ok. 100 twierdz.
Kardynał Armand Jean du Plessis, diuk de Richelieu, czyli najwybitniejszy premier jakiego Francja dorobiła się w swojej liczącej ok. tysiąc pięćset lat historii, rozpoczął budowę silnej władzy centralnej. Odebrał wszystkie twierdze nie tylko hugenotom ale i francuskim „królewiętom”, spiskującym bez litości kazał poucinać łby. Najdłużej bo aż czternaście miesięcy trwało oblężenie La Rochelle, której komendant zawarł układ z Anglią , a zatem dopuścił się zdrady stanu. Ale wielki Richelieu nie był tępym fanatykiem. W wydanym przez siebie a podpisanym przez figuranta Ludwika XIII (Francuzi też mieli swojego Bula, któremu tylko polowania były w głowie) Akcie Łaski potwierdził hugenotom wolność wyznawania religii a arystokracja hugenocka pojawiała się na dworze królewskim.
I wszystko to jakoś działało bez wielkich zgrzytów dopóki megaloman Ludwik XIV nie postanowił tego poprawić i nie odwołał w roku 1685 reszty Edyktu Nantejskiego. Co bardziej spolegliwi hugenoci przeszli na katolicyzm lub symulowali taką konwersję. Ci najbardziej rezolutni i bitni wybrali emigrację. Mieszczanie głównie Anglię i Niderlandy, szlachtę zaprosił do siebie elektor brandenburski i książę pruski Fryderyk Wilhelm I, przez Niemców zasadnie nazywany Wielkim Elektorem. Ten sam z którego Sienkiewicz pokpiwał ustami pana Zagłoby, a który „Potop” po mistrzowsku wykorzystał do zrzucenia lennej zależności od Rzeczypospolitej.
Goście potrafili to docenić. I szybko stali się bardziej pruscy od rodowitych Niemców, tworząc elitę fryderycjańskiego królestwa, formalnie powołanego do życia w roku 1701. Było to oryginalne królestwo. Bowiem inne posiadały lepszą lub gorszą armię a Prusy składały się z silnej armii która stopniowo, kawałek po kawałku, zdobywała sobie państwo na miarę swoich potencjału i ambicji.
Przeciętny Polak, spytany o najwyższy pruski lub niemiecki order wojskowy, na pewno wymieni Krzyż Żelazny (czyli Eisernes Kreuz vel Eisenkreuz, ustanowiony w roku 1813 przez Fryderyka Wilhelma III). Ale do roku 1918 nie była to prawda, bowiem znacznie wyższą rangę miał utworzony w roku 1740 przez Fryderyka II, zwanego Wielkim, order Pour le Mérite (czyli „za zasługi”). Tym wszystkim którzy tę nazwę złożą na karb osiemnastowiecznej wszechobecnej francuszczyzny, przypomnę że dwa najwyższe co do rangi pruskie ordery miały czysto niemieckie nazwy. Były to Schwarzer Adler Orden (Order Czarnego Orła) z roku 1701 oraz podebrany z Bayreuth w roku 1792 Roter Adler Orden (Order Czerwonego Orła). Mam prywatną hipotezę że był to ukłon Fryderyka pod adresem swoich najbardziej lojalnych oficerów. Aż do I Wojny Światowej order Pour le Mérite (dalej w skrócie PlM) nadawany był raczej rzadko. Natrafiłem na jedynie kilkanaście przypadków nadania go w XIX wieku za wojny napoleońskie, wojnę austriacko – pruską 1866 oraz francusko – pruską 1870. Oczywiście osoby mające dostęp do niemieckich archiwów na pewno znalazłyby więcej przypadków jego nadania w tamtym stuleciu. Prawdziwy wysyp nastąpił dopiero podczas Pierwszej Wojny Światowej gdy nadano go co najmniej kilkuset oficerom. Z tego grona wysegregowałem cztery przypadki zarówno ciekawe, jak i  bezdyskusyjnie „hugenockie”.
Narodowość przodków Lothara von Arnauld de la Perière (1886 – 1941) może stanowić zagadkę najwyżej dla parlamentarzystów najgłupszego klubu w obecnym sejmie, czyli posłanek  Lubnauer bądź Schleswig- Holstein (czy jak jej tam). Podczas tej wojny jako dowódca U-boota zatopił głownie na Morzu Śródziemnym (niemal przez całą wojnę jego U-35 operował z austro-węgierskich baz w Poli i Kotorze) 195 statków o tonażu 453 tys. BRT oraz dwa okręty wojenne, stając się tym samym najskuteczniejszym dowódcą okrętu podwodnego wszechczasów.
Samo hasło U-boot budzi w Polsce oczywiste negatywne skojarzenia, zatem konieczny jest dodatkowy komentarz. W wojnie tej po raz pierwszy istotną rolę odegrały niemieckie okręty podwodne (osiągnięcia należących do Ententy są znikome). Były to czasy samotnie pływających statków (idea konwojów dopiero się rodziła) zatem Arnauld de la Perière mógł postępować w sposób cywilizowany. Jego okręt wynurzał się przy atakowanym statku i załoga miała możliwość zejścia do szalup ratunkowych. Dopiero potem statek był zatapiany. Sposób działania Arnauld de la Perièra był raczej wyjątkiem niż regułą. Bowiem w cesarskiej marynarce wojennej służyli też i tacy bandyci jak również odznaczony orderem PlM Walther Schwieger. W roku 1915 jego U-boot zatopił brytyjski statek pasażerski „Lusitania”, w wyniku czego zginęło prawie 1200 osób. Wśród ofiar było wielu obywateli amerykańskich i ten akt barbarzyństwa przyczynił się do przystąpienia Stanów Zjednoczonych w kwietniu 1917 do wojny. W roku 1917 okręt Schwiegera szczęśliwie najechał na minę, czego nikt nie przeżył
Oliver von Beaulieu-Marconnay (1898 – 1918) był pilotem myśliwskim. Między 28 maja a 10 października 1918 zestrzelił 25 samolotów angielskich i francuskich. Ranny podczas walki 10 października zdołał wylądować, lecz po kilkunastu dniach zmarł w szpitalu. Przed śmiercią zdążono go odznaczyć omawianym orderem, przez co jako dwudziestolatek stał się najmłodszym jego kawalerem w historii.
Legendą niemieckiej generalicji tej wojny był generał piechoty (czyli generał broni) Hermann von François (1856 – 1933). To „sedi” (czyli litera C z ogonkiem) w jego nazwisku wyjaśnia wszystko. We wrześniu 1914 jako dowódca 1 Korpusu Armijnego skutecznie spowalniał ofensywę rosyjskiej 2 Armii gen. Samsonowa, która wtargnęła na Mazury, tocząc walki niedaleko od mojej letniej siedziby. . Gdy po nieudolnym Maksie von Prittwitzu dowództwo nad niemiecką 8 Armią przejął Paul von Hindenburg, natychmiast przerzucił koleją 1 Korpus do Działdowa. Wyprowadzone stamtąd przez von François kontruderzenie zakończyło się otoczeniem i rozgromieniem armii Samsonowa, z której ocalało góra kilkanaście procent jej stanu początkowego.
Kolejnym popisem von François była bitwa pod Gorlicami na początku maja 1915, w której również dowodził korpusem armijnym i walnie przyczynił się do przerwania frontu i definitywnego przegonienia Rosjan z Galicji. Właśnie za tę operację został odznaczony PlM.
Dowódcą armii nigdy nie został, bowiem przełożeni nie przepadali za nim z racji jego nadmiernej (przynajmniej ich zdaniem) samodzielności i modyfikacji ich rozkazów na podstawie oceny sytuacji z pierwszej linii a nie odległego sztabu. W dużym uproszczeniu można go nazwać niemieckim Pattonem z I Wojny Światowej.
Czas na admirała Wilhelma Souchona (1864 – 1946), dowódcy Eskadry Śródziemnomorskiej. Jego zespół, złożony z krążownika liniowego „Goeben” (dla niewtajemniczonych – taki słabiej opancerzony ale za to znacznie szybszy pancernik) oraz lekkiego krążownika „Breslau” po przystąpieniu Francji do wojny ostrzeliwał francuskie porty w Afryce Północnej. Gdy wojnę Niemcom wypowiedzieli Brytyjczycy, zespół Souchona wymknął się Royal Navy i dotarł do Stambułu. Po czym ogłoszono że Turcja te okręty kupiła od II Rzeszy a Souchon został głównodowodzącym floty tureckiej. Gdy w roku 1915 rozpoczęła się wojna rosyjsko – turecka, przaz dwa lata eskadra Souchona skutecznie stawiała opór flocie rosyjskiej, uniemożliwiając jej opanowanie Morza Czarnego. Rzecz bardzo ważna bowiem z racji braku sieci kolejowej wokół tego morza, transporty na front mogły docierać drogą morską bądź rzemiennym dyszlem.
Do listy tej na pewno można dopisać generała piechoty (generała broni) Martina Chales de Beaulieu , generała artylerii (generała broni) Siegfrieda von la Chevallerie czy pułkownika Alexandra Commichau.
Swego czasu czcigodny Piotr ROI podkreślił istotną rolę Polaków w służbie elektorskiej w budowie państwa pruskiego. Ślad tego odnalazłem i w galerii odznaczonych PlM podczas I Wojny Światowej. Bowiem
generał major (generał brygady) Wilhelm Graf von Gluszewski-Kwilecki
generał piechoty Hans von Guretzky-Cornitz
pułkownik Boleslaus von Kuczkowski
generał pułkownik (stopień wyższy od generała broni) Karl von Lewinski
pułkownik Friedrich von Miaskowski
pułkownik Leo von Paczynski-Tenczin
generał piechoty Georg Wichura

Na pewno Niemcami z dziada pradziada nie byli.

Stary Niedźwiedź