Majowe triduum, czyli potęga stereotypów

Początek maja redakcja „Antysocjala” traktuje po prostu jako trzy dni wolne od pracy, do których nie przykłada zbyt wielkiego bagażu uczuciowego. Może to Szanownych Czytelników zdziwi, ale najbardziej akceptujemy Dzień Flagi, przypisany do 2 maja. Bowiem barwy narodowe są dla nas niekwestionowaną wartością, i nie można tego dnia lekceważyć, porównując z socjalistycznymi „świętami” z czasów PRL, pokroju Dnia Prządki czy Dnia Odlewnika.
Dzień 1 maja zawsze będzie nam się kojarzyć z socjalizmem, który w całości odrzucamy. Niektórzy wędkarze dawniej żartowali , że jest to dzień św. Szczupaka, bowiem okres ochronny tego drapieżnika kończył się 30 kwietnia. Ale obecnie to określenie chyba już wyszło z obiegu.
Natomiast świętowanie 3 maja napawa mnie smutkiem. Bowiem pokazuje, jak wielka jest siła stereotypów. W tym przypadku można się doliczyć co najmniej trzech.
Pierwszy z nich nakazuje chlubić się pierwszą w Europie a drugą w świecie konstytucją. Bowiem kojarzenie faktów i zauważenie, że była ona tylko i wyłącznie przedostatnim gwoździem do trumny Rzeczpospolitej, przekracza możliwości romantycznych „walczaków”.
Drugi komunał głosi, że w wyniku rozbiorów Rosja cokolwiek zyskała. A przecież jeden rzut oka na mapę z roku 1795 pokazuje, że mocarstwo to straciło na rzecz Prus najwartościowsze gospodarczo ziemie swojego polskiego protektoratu.
Trzeci szkodliwy stereotyp, groźny, bo lekceważenie tradycyjnego wroga zawsze jest niebezpieczne, to traktowanie Prusaków jako tępawych prostaków, opowiadających przy piwie, wurscie i sałatce kartoflanej prymitywne dowcipy. Powielając taki obraz zapomina się, że już w XVIII wieku dyplomacja Królestwa Prus przeprowadziła kilka błyskotliwych akcji, z Polakami w rolach naiwnych wieśniaków, ogranych na bazarze w trzy karty.
Pierwsza taka rozgrywka miała miejsce podczas pacyfikowania przez wojska rosyjskie Konfederacji Barskiej. W decydującej fazie Rosji dopomogły Prusy i Austria, każąc sobie słono za to zapłacić. Rosja formalnie przyłączyła do swojego państwa mało istotny kawałek Wielkiego Księstwa Litewskiego. Austria zdobyła więcej wartą Galicję bez Krakowa. Królestwu Prus przypadły Prusy Królewskie (bez Gdańska i Torunia) oraz Warmia, zapewniające im utworzenie spójnego terytorialnie państwa od Łaby po Niemen. Apetyt rośnie w miarę jedzenia, więc dyplomacja pruska czekała na możliwość powtórki. Czyli nakłonienia Polaków do kolejnego walecznego fajerwerku i udzielenia Rosji pomocy w tłumieniu takowego, rzec z jasna po paskarskiej cenie. Bowiem o ile inne europejskie państwa z najwyższej półki, takie jak Francja, Rosja, czy Austria po prostu miały silne armie, o tyle Prusy były silną armią, która zdobyła sobie i nieustannie poszerzała swoje państwo.
W latach osiemdziesiątych XVIII wieku, co nie co upraszczając sprawy, ukształtowały się dwa bloki państw. Blok „cesarski” składał się z Rosji oraz Austrii, połączonej z nią wspólnym celem zdobywania kolejnych ziem na coraz bardziej słabnącej Turcji. Antagonistą  był blok „królewski”. Należały doń Szwecja, nieustannie dążąca do rewanżu i odwojowania  Finlandii, w większej części zdobytej już prze Rosję. Analogiczne przyczyny były powodem tradycyjnej antyrosyjskości i antyaustriackości Turcji. Wielka Brytania nie chcąc dopuścić, by Rosja zdobyła cieśniny Bosfor i Dardanele i pojawiła się na Morzu Śródziemnym, wspomagała Turcję. A Prusy skłaniały się do koalicji królewskiej, dobrze wspominając odebranie Austrii całego Śląska podczas Wojny Siedmioletniej, podczas której dzięki niesamowitemu szczęściu i angielskiemu złotu pokonały koalicję austriacko – francuską, przez pewien czas wspomaganą również przez Rosję. Ale zawsze miały w zapasie plan B, czyli próbę wystrugania z niczego kolejnego rozbioru Rzeczypospolitej.
W roku 1787 rozpoczęła się kolejna wojna rosyjsko – turecka. W lutym 1788 po stronie Rosji opowiedział się Austria a w lipcu 1788 Szwecja wypowiedziała wojnę Rosji. Skoro Rosja przynajmniej przez pewien czas miała związane dwoma wojnami ręce, caryca Katarzyna nakazała królikowi Poniatowskiemu zwołanie sejmu, co nastąpiło 6 października 1788. Początkowo jego głównym zadaniem miało być radykalne zwiększenie, rzecz jasna za zgodą najjaśniejszej gwarantki, liczebności armii Rzeczypospolitej. Oczywiście nie aż do stu tysięcy, jak bałamuci Wikipedia. Okrągła ta liczba już podczas obrad sejmu, została przyjęta przez aklamację na wniosek wojewody sieradzkiego Michała Walewskiego, byłego konfederata barskiego a późniejszego targowickiego. A gdy okazało się, że panowie posłowie, co i obecnie nie jest w Polsce niczym niezwykłym, nie mają cienia bladego pojęcia o realnych możliwościach budżetu państwa, później zmniejszono ją do sześćdziesięciu tysięcy, co i tak nie zostało zrealizowane. W każdym razie carycy potrzebny był polski korpus posiłkowy do wojny z Turcją. Ale wydarzenia nabrały dynamiki, której ona nie przewidziała.
Już 13 października 1788 poseł pruski Ludwig von Buchholz przedłożył sejmowi deklarację, przestrzegającą przed wiązaniem się sojuszem wojskowym z Rosją. W zamian zasugerował on sojusz z Prusami, które gwarantowałyby suwerenność Rzeczypospolitej. Przynęta została połknięta, rozpoczęły się tajne rozmowy polsko – pruskie. A w Warszawie, która nagle z dyplomatycznego zaścianka awansowała na ważną w pruskiego punktu widzenia stolicę, nastąpiła zmiana przedstawiciela dyplomacji pruskiej. Skąpego, stroniącego od wystawnego życia towarzyskiego, a zatem budzącego głównie politowanie szlachty von Buchholza zastąpił największy as pruskiej dyplomacji, markiz Girolamo Lucchesini. Mówiąc językiem kibiców sportowych, włoski internacjonał grający w klubie Prusy.
Początkowo Prusy zaproponowały „plan zamienny” autorstwa swojego ministra spraw zagranicznych, hrabiego Ewalda von Herzberga. Zakładał on, że Rzeczpospolita, działając w sojuszu z Prusami przeciwko Austrii, odzyska Galicję. Austria powetuje sobie tę stratę podbojem jakiejś części terytorium Turcji. A Prusy zadowolą się aneksją Gdańska i Torunia, stanowiących po pierwszym rozbiorze dwie polskie enklawy na terytorium Prus. Plan ten nie został publicznie ogłoszony, bowiem stronnictwo patriotów (Stanisław i Ignacy Potoccy, Adam Kazimierz Czartoryski, Hugo Kołłątaj i jeszcze mniejsi od nich mężykowie stanu) słusznie obawiało się skandalu i sprzeciwu sejmu. Nie został też zrealizowany, więc siłą rzeczy skazani jesteśmy na domysły. Ale wydaje mi się czymś wręcz nieprawdopodobnym, aby intencje Prus były uczciwe, a tym bardziej cena, którą miałaby zapłacić im Rzeczpospolita (Gdańsk i Toruń), aż tak niska.
Lucchesini wykonał tytaniczną pracę piarową. Sejm w styczniu 1789 zlikwidował Radę Nieustającą, co formalnie oznaczało odrzucenie rosyjskich gwarancji, betonujących ustrój Rzeczypospolitej od czasu Sejmu Niemego. W tym samym roku zażądano ewakuacji z jej ziem wojsk i magazynów rosyjskich, na co uwikłane w dwie wojny cesarstwo musiało się zgodzić. 10 grudnia 1789 w sejmie odczytano list króla Prus, obiecującego sojusz pod warunkiem przeprowadzenia w Rzeczypospolitej reform ustrojowych, usprawniających funkcjonowanie państwa. Co powinno być dzwonem na trwogę dla ludzi zdolnych do logicznego myślenia. Ale poza księciem biskupem warmińskim Ignacym Krasickim, wśród ludzi udających polityków podczas ostatniego dziesięciolecia istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów, nie potrafię nikogo takiego wymienić z imienia i nazwiska. Sojusz został podpisany 29 marca 1790. Na prośbę polskich negocjatorów, w dokumencie nie było mowy o cesji wymienionych dwóch miast. Informacja ta miała pojawić się dopiero w traktacie handlowym. Obydwie strony gwarantowały sobie integralność terytorialną i pomoc wojskową w przypadku agresji strony trzeciej. Dopuszczano dobrowolne uregulowanie kwestii terytorialnych (Gdańsk i Toruń!).
Sprawy na arenie europejskiej zaczęły się komplikować. Prusy zmobilizowały na Śląsku dużą armię do wojny przeciw Austrii, brakowało im już tylko dogodnego pretekstu, co wówczas było ważną sprawą. Ale Austria uchyliła się od wojny, kanclerz książę Wentzel von Kaunitz nie dał się sprowokować i 27 lipca 1790 Prusy i Austria podpisały w Dzierżoniowie (wtedy zwanym Reichenbachem) traktat regulujący sporne kwestie. 14 sierpnia zakończyła się wojna rosyjsko – szwedzka. A 6 września tegoż roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o niepodzielności ziem Rzeczypospolitej. Plan von Herzberga, abstrahując od jego szczerości, legł w gruzach. A Prusom pozostało wyłącznie stawiać na polskie seppuku. Patrioci byli już dokładnie zaprogramowani i pracowali pełną parą nad reformami ustrojowymi. Lucchesini mógł zatem opuścić polski posterunek i zająć się palącymi problemami dyplomacji pruskiej, związanymi z rewolucją francuską. Bo do dopilnowania pomyślnego zakończenia dzieła wystarczył jego następca w Warszawie, hrabia August von der Goltz.
Co było potem, o tym już uczą w szkołach, więc nie muszę się rozwodzić. Wiwat maj, trzeci maj. 9 stycznia 1792 Rosja kończy wojnę z Turcją traktatem w Jassach. Armie Kreczetnikowa i Kachowskiego wkraczają na terytorium Rzeczypospolitej. Zieleńce i Dubienka na otarcie łez, królik przystępuje do Targowicy, ostatni rozbiorowy sejm w Grodnie. Jeszcze poczciwy saper, ale żaden wódz Kościuszko wbije ostatni gwóźdź do trumny i „Finis Poloniae”.
Stary dowcip o małym Jasiu głosi, że opowiedział on w klasie bardzo nieelegancką bajeczkę o skowronku, krówce i jastrzębiu. A gdy zdegustowana nauczycielka spytała o morał, Jasio powiedział, że przecież są aż trzy:
1. Nie każdy, kto na ciebie napaskudzi, jest twoim wrogiem.
2. Nie każdy, kto cię z łajna wyciągnie, jest twoim przyjacielem.
3. Jak siedzisz w łajnie, to nie śpiewaj.
Wielka szkoda, że „płomienni polscy patrioci” z końca XVIII wieku nie znali drugiego i trzeciego.

Stary Niedźwiedź